Inventaris St. Augustinuskerk

1 In de hal H. Blasius H. Franciscus van Sales H. Blasius, bisschop wordt tegen keelziekten aangeroepen (Blasiuszegen). Hij onderging de marteldood te Sebaste (in Armenië) rond 316. Feestdag 3 februari. Hij wordt afgebeeld met twee gekruiste kaarsen in zijn hand. (130 cm) H. Franciscus van Sales patroon van de katholieke schrijvers. (130 cm) 2 Oksaal en toren 2.1 Schilderijen op oksaal Schilderij, H. Nicolaas en de Catharina vlak na 1700 Schilderij van de H. Agatha einde 17de eeuw. H. Nicolaas en de H. Catharina van Alexandrië, naast de Madonna met het kind Jezus (naast het orgel). Dit schilderij is afkomstig uit de vorige St. Augustinuskerk. Beide heiligen werden vaak samen vereerd, als patroon­heiligen respectievelijk van de reizigers te water en te land. Hierbij mogen we bedenken dat Elsloo toen een zekere welvaart had dankzij de trafiek over de Maas en de overslag van goederen. Het doek behoorde bij het Nicolaasaltaar in de vorige kerk. (150 x 97 cm) De H. Agatha was een martelares die enorm vereerd werd in de vroegere Christentijd. Dit schilderij is afkomstig uit de vorige kerk, als altaarschilderij van het altaar van St. Aechten. Het grondstuk "de Weerd" in Meers behoorde in de 15de eeuw tot dit altaar. Van de opbrengst van de grond moest wekelijks een H. Mis gelezen worden door een aangestelde priester (rector). Het altaar had een eigen kelk, missaal en misgewaden. (147 x 96 cm) Beide schilderijen komen uit de vorige St. Augustinuskerk (afgebrand in 1843). De altaarrelikwie van een van deze altaren hebben wij in 2024 kunnen identificeren. Wij weten echter niet van welk van de twee altaren deze is. Altaarrelikwie St. Augustinuskerk (1779) 2.2 Klokken 2.3 De orgels 2.4 Torenuurwerk Oude torenuurwerk Oude torenuurwerk, zij-aanzicht Het torenuurwerk werd gebouwd door de firma Eysbouts in Asten in 1938 en kreeg het nr. 1251. (zie plaatje middenvoor). Het kwam waarschijnlijk in 1939 naar Elsloo en werd direct achter het grote glas-in-lood-raam van de toren (op de etage achter het orgel) geplaatst met de onderkant op de hoogte van de onderkant van het raam. Op deze manier konden de aandrijvende gewichten vóór de muur tot aan de ca 3 meter dieper gelegen vloer zakken. Het geheel werd met een houten kast omgeven en was voor onderhoud toegankelijk via een ladder. Het uurwerk stuurde de grote wijzerplaten op de toren direct mechanisch aan en zorgde ook voor het mechanisch slaan van de uren. Het moest iedere dag opgewonden worden met een grote zwengel. Later (50er jaren?) gebeurde dit automatisch met een electromotor (die zich nog steeds aan de linkerkant bevindt). Omdat het uurwerk constant onderhoud vroeg en niet erg precies was is het in 1993 uit dienst genomen. De bouwvallige houten kast werd afgebroken. Het uurwerk werd op de vloer geplaatst in dezelfde ruimte en in augustus 2006 op dezelfde plaats in de huidige museale opstelling geplaatst. Het uurwerk is, weliswaar losgekoppeld van het huidige uurwerk, nog steeds in volledig werkende toestand en is een beschermd monument. Op open-monumentendag (de eerstkomende keer op 14 september 2025) wordt het in werking gesteld. In de vitrine van het uurwerk bevinden zich ook de oude sleutels (ca 25 cm) van de kerk. Zij waren bijzonder onpraktisch maar werden gebruikt tot in 1992. 3 In de Kerk 3.1 Beelden, achterwand St. Jozef met kind Maria met kind, onder oksaal H. Aegidius, onder oksaal Groot St. Augustinusbeeld H. Jozef met het kind Jezus. Dit beeld heeft voor de beeldenstorm van 1965 tegen de pilaar tegenover de preek­stoel gestaan in een triptiek. (150 cm) Deze werd in 1907 gemaakt voor 465 gulden en tegen de pilaar geplaats. Houten Mariabeeld met kind, 18de eeuw. Zilveren kroontjes. De vlinder­dunne zilveren scepter, met bol en kruis die Maria in de hand moet houden is vanwege de fragiliteit in opslag. (140 cm) H. Aegidius, ook Egidius of Gillis, derde patroon van de kerk, afgebeeld met pelgrimsstok en ree. (gips 130 cm) St. Augustinus (met brandend hart in de hand), door een in Elsloo ingekwartierde niet-katholieke douane-be­amb­te of soldaat Servé vervaardigd uit één enkele boomstam als geschenk voor de kerk, mogelijk in 1849 of anders tijdens de Frans-Pruisische oorlog van 1870-1871. St. Augustinus is de patroon van deze kerk en van de parochie van Elsloo. (210 cm) 3.2 Beelden, westwand H. Hubertus, 17de eeuw H. Barbara, maagd en martelares H. Lucia, maagd en martelares Houten St. Hubertusbeeld uit de 17de eeuw. St. Hubertus was bisschop van Maastricht. Hij stierf in 727. Hij is de tweede patroon van Elsloo. Hij wordt afgebeeld met een hert met kruis tussen het gewei, jachthoorn en hond.(83 cm) Houten H. Barbara-beeld, laat-gotiek uit ± 1500, 85 cm. hoog. Er zit een oudere verflaag onder. De H. Barbara is de patrones van de mijn­werkers, ingenieurs en tunnelbou­wers. (86 cm) Het beeldje is -net zoals het Anna-ten-Drieënbeeld- afkomstig uit de Munsterabdij in Roermond. Houten beeld van de H. Lucia, Maaslands, uit de eerste helft van de 16de eeuw, ± 75 cm. hoog. Het beeld is in het begin van de 20ste eeuw overschilderd. Sommige bronnen noemen dit beeld H. Catharina. De rechterhand en het zwaard zijn ooit vernieuwd. (83 cm) 3.3 Beelden op het priesterkoor H. Hart van Maria H. Hart van Jezus H. Hart van Maria. Paus Pius XII heeft op 8 december 1942 de Kerk en de mensheid aan het Onbevlekt Hart van Maria toegewijd. (gips 150cm) De devotie tot het H. Hart van Jezus nam een grote vlucht na de verschijningen van Jezus aan de H. Maria Margaretha Alacoque (1647-90), waarbij Jezus zijn liefde openbaarde als de miskende en versmade liefde, die daarom des te hartelijker wederliefde en eerherstel verdient. Dit gipsen beeld is in 1993 van een nieuwe houten rechterhand voorzien door Ernest Poublon. (150 cm) 3.4 Beelden, oostwand H. Franciscus Xaverius (klein) St. Augustinus (klein) H. Franciscus Xaverius (groot) H. Franciscus Xaverius, een houten beeldje van vóór 1700. Het beeld is ooit van een nieuwe hand en kruis voorzien. Mogelijk is dit beeld (Xaverius is een heilige Jezuïet) met de biechtstoelen meegekomen uit de Jezuïeten­kerk van Roermond in 1778 (68 cm). H. Augustinus, houten beeld 15de eeuw. Heeft een latere verflaag gekregen, die weer verwijderd is. (93 cm) Dit neo-gotieke beeld van de H. Franciscus Xaverius (gips) is vermoedelijk uit het begin van de 20ste eeuw. (130 cm) 3.5 Buste, St. Augustinus Houten buste St. Augustinus (1740) Deze houten buste stond op de balustrade midden voor het orgel in de St. Jozefkerk (aldaar: Awwe Stiene kerk) aan de Kesselkade in Maastricht tot 1998. Toen is ze verhuisd naar de gebouwen van het bisdom in de Swalmerstraat in Roermond. Het altaar uit die kerk is toen naar onze kerk gehaald. In 2009 heeft de parochie het beeld van het bisdom gekregen. Het beeld stelt in elk geval een bisschop voor. Maar wij kunnen ons niet aan de indruk ontdoen dat de maker van het St. Augustinusbeeld in het hoofdaltaar, dit beeld gekend heeft en mogelijk als model gebruikt heeft, of omgekeerd. Er is in ieder geval een zeer gelijkend gezicht. Wij hebben het beeld maar Augustinus gedoopt en het op dezelfde plaats gezet als waar het in Maastricht stond nl. op de orgelbalustrade midden voor het orgel. (120 cm) 3.6 Priesterkoor Offeraltaar met rozet Sedilia met ambo Deze foto is genomen vanuit loge links boven, waar vroeger "die van het kasteel" plaatsnamen. Deze ruimte is intussen in gebruik als opslagruimte. De marmeren rozet onder het altaar werd volgens de overlevering betaald met geld ingezameld door de kapelaan. Vermoedelijk is dat kapelaan Smeets die in Elsloo was tijdens de bouw van de kerk onder pastoor Petrus Willems. De ambo is eigen productie 2005 voorzien van de Griekse letters Α (alfa) en Ω (omega). ΑΩ, de eerste en laatste letter van het Griekse alfabet, staan voor begin en einde. Jezus noemde zichzelf zo in Ap. 1,8;21,6;22,13. Hoogte 127 cm. De middelste van de drie sedilia (stoelen) draagt het wapenschild van de vroegere gemeente Elsloo en de tekst "Eccl. S. Augustini Elsloo" in een banderol (= Kerk van St. Augustinus Elsloo). Pupiter voor evangelieboek Pupiter of ambo voor het evangelieboek. Eigen productie 2016, hoogte 142,5 cm. JHS zijn de eerste drie letters van het woord Jezus in het Grieks (ΙΗΣΟΥΣ). (I en J worden hier door elkaar gebruikt). Soms wordt het ook uitgelegd als afkorting van "In Hoc Signo (vincis)!". Volgens de legende zag keizer Constantijn in aan de vooravond van de slag bij de Milvische Brug (Rome) op 28 oktober 312 een kruisteken in de lucht met daaronder de woorden "In hoc signo vincis!" (= In dit teken zal je overwinnen!). Constantijn versloeg in deze slag zijn rivaal Maxentius definitief en werd vervolgens keizer. Hij gaf kort daarna in 313 het Christendom de vrijheid. 3.7 Biechtstoelen Biechtstoel Oostzijde Biechtstoel Westzijde Biechtstoel Oostzijde, medaillon H. Franciscus Xaverius? Biechtstoel Westzijde, medaillon H. Ignatius van Loyola Biechtstoelen in Korinthisch stijl, van rond 1717 uit de Jezuïetenkerk te Roermond. Ze zijn in Elsloo vanaf 1778 en hebben dus de brand van de oude kerk overleefd. Volgens de overlevering zijn ze meegebracht door oud-Jezuiet, pastoor Henricus Daemen. Deze was pastoor van Elsloo van 23 juni 1777 tot eind januari 1798. De Jezuïetenorde werd onder druk van de koningen van Frankrijk, Pruisen en Portugal in 1773 door paus Clemens XIV (1769-1774) opgeheven. Ten laatste vóór de inventarisering van 1953 zijn deze biechtstoelen vertimmerd en waren er in elke biechtstoel drie deuren gemaakt in plaats van de gordijnen. In 2000 zijn zij gerestaureerd door onze vrijwilligersgroep. Twee identieke biechtstoelen staan overigens in de kerk van Grevenbicht, zij het dat die laatste de ornamenten aan de bovenkant kwijt zijn. De biechtstoelen uit Grevenbicht hebben model gestaan voor de restauratie in 2000. Wij vermoeden dat ons kleine beeld van Franciscus Xaverius, een heilige Jezuïet, ook afkomstig is uit de Jezuïetenkerk van Roermond. De biechtstoelen worden bekroond met een medaillon met een heiligenbuste. Vroeger werd deze buste op de biechtstoel aan de westzijde geflankeerd door twee putti, volgens een oude foto van de inventaris. Deze engelen zijn verdwenen, vermoedelijk eind 1980-er jaren. Op een foto uit 1976 zijn ze er nog. In 1983 schrijft kapelaan Delahaye Liber Memorialis, 305, naar aanleiding de opknapbeurt van het orgel dat: "De 2 houten engelen op de rechterbiechtstoel horen eigenlijk bij 't orgel. Ze droegen elk een muziekinstrument." Hieruit leiden wij af dat ze er in 1983 nog waren en ook dat zij niet origineel bij de biechtstoel hoorden. 3.8 Kruisweg Kruiswegstaties, een geschenk van Wed. Geurts uit Elsloo, ongesigneerd, wel gedateerd: 1851. (doek 70x90 cm) Eerste statie Tweede statie Derde statie Vierde statie Vijfde statie Zesdee statie Zevende statie Achtste statie Negende statie Tiende statie Elfde statie Twaalfde statie Dertiende statie Veertiende statie Betekenis van de kruisweg 3.9 Kerkbanken Kerkbanken Kerkbanken De kerkbanken werden in 1927 geplaatst, ter vervanging van ouder meubilair. Het hout werd aangekocht in Rotterdam bij Van Weezeldt. L. Vleugels maakte de banken. Deze waren als wij goed ingelicht zijn met een open rug en zijn later onder pastoor Biermans (1921-1936) van gesloten ruggen voorzien. Ook de houten vloeren werden onder pastoor Biermans vernieuwd. 3.10 Communiebank Communiebank Notenhouten communiebank met balusters, afkomstig uit de St. Servaasbasiliek te Maastricht (gemaakt ± 1804, in Elsloo rond 1870). (h. 70 cm) 3.11 Houten panelen Paneel: Jezus en de Samaritaanse. Paneel: Jezus en de Emmaüsgangers. Beide eikenhouten panelen zijn afkomstig van het vroegere hoofdaltaar uit deze kerk, van de hand van fa. Leenaerts, Roermond uit 1917-18. Dit altaar is gesneuveld tijdens de "beeldenstorm" in het jaar 1965. Het toenmalige altaar is toen afgebroken en de panelen zijn ingemetseld op het priesterkoor. De inventaris van 1976 vermeldt onbegrijpelijkerwijze dat deze panelen uit de Martinuskerk van Beek zouden komen. U kunt ze (met enige moeite) zelf herkennen op deze foto uit 1957. Beide panelen beelden een passage uit het evangelie uit die verwijst naar de Eucharistie. Op het linker paneel is Jezus in gesprek met de Samaritaanse vrouw bij de put (Joh. 4,1-42). Het rechter paneel is een voorstelling van Jezus met de Emmaüsgangers. (Lc. 24) (76 x 72,5 cm) 3.12 Het hoofdaltaar 3.13 Doopvont Zwaar gehavende stenen doopvont van rond 1200. Het is het oudste voorwerp uit deze kerk. Afmetingen (zonder deksel) hoogte 90 cm, ø 70cm. 3.14 Preekstoel Preekstoel Preekstoel Preekstoel in Lodewijk XVI-stijl, gemaakt rond 1804 voor de St. Servaasbasiliek te Maastricht. Kennelijk is hij gemaakt door Soiron. Hij is met guirlandes versierd, terwijl de kuip op klauwstukken rust. In Elsloo rond 1870. Preekstoel. De H. Geest daalt neer als een duif Preekstoel H. Geest in de vorm van een duif onder het dak/schelp van preekstoel. (27 x 45 cm) Vergulde (lees: goudverf) houten engel met kruis. (kruis 110, engel 64, corpus 31 cm) 3.15 Glas-in-lood-ramen 4 In de sacristie Christus in het graf, Duchateau 1838 Mariabeeldje Kruisbeeld gekregen 2022 Het schilderij uit 1838 is in 1903 door de gravin de Geloes aan de kerk geschonken. De afgebeelde persoon is Charles-Emile de Geloes d'Elsloo (Luik 30 okt. 1787 - Elsloo 21 okt. 1834). Hij was getrouwd met gravin Antoinette de Borchgrave d'Altena (1785-1860). Het schilderij stelt Karel de Geloes op zijn sterfbed voor als de gestorven Jezus. Het doek is uit een groter doek gesneden. Deze graaf en zijn echtgenote liggen beide begraven in de Geloeskapel op ons kerkhof. In het Liber Memorialis staat een verdwaalde invoeging "Notanda" ondertekend door pastoor Thissen, deze tekst moet uit 1911 zijn. "Bij gelegenheid van het afsterven van de Graaf de Geloes werd door de gravin aan de kerk geschonken het schilderij "Christus in het graf". Deze schilderij werd in de thans bestaande kerk in het voorportaal van de kerk geplaatst en daar heeft daar zij blootgestaan aan weer en wind en zeer veel geleden. Ofschoon volgens het zeggen van deskundigen de schilderij geen bijzondere waarde heeft, heb ik haar door de kunstschilder Albin Windhausen te Roermond laten restaureren voor zover het nog ging in het jaar 1911. Gedeeltelijk is het onderschrift nog te lezen: "Datum in memoriam Comitis de Geloes ab uxore ejus Comitessa De Borchgrave, puerisque ejus 1838. Duchateau fecit". Duchateau was door de graaf op het kasteel ontboden." Kennelijk was Duchateau ontboden om dit schilderij te maken. Het doek moet in de vorige Augustinuskerk, afgebrand in 1843, hebben gehangen en in de nieuwe kerk kennelijk in het voorportaal gehangen. Dat is tegenwoordig tussen de twee rijen binnendeuren bij de hoofdingang, voor 1909 was de buitendeur op de plaats van de eerste rij binnendeuren. Tegenwoordig hebben wij nog de helft van het doek. De tweedeling is waarschijnlijk in 1911 gebeurd. Lange tijd wisten wij enkel uit overlevering dat het doek in tweeën gedeeld zou zijn. We hadden daar ernstige twijfels bij omdat er raar genoeg geen sporen daarvan op het doek te vinden zijn (verfresten op rand, enz.). Door de tekst hierboven van pastoor Thissen is de zaak opgelost. Nu staat onderaan over de hele breedte van het doek (moeilijk leesbaar): DATUM IN MEMORIAM COMITIS DE GELOES AB UXORE. De rest van de originele tekst (zie hierboven) is dus weggevallen. De vertaling luidt (in schuin het weggevallen gedeelte): Gegeven ter nagedachtenis van graaf de Geloes door zijn echtgenote gravin de Borchgrave, en zijn kinderen. 1838 Duchateau heeft (mij) gemaakt. (Doek: 91x58 cm) Het kleine donker houten Mariabeeld is uit de 16de of begin 17de eeuw (Mechels). Het is eigenlijk het patroonsbeeld van de Mariakerk die voluit heet O.L.V. van de vrede des harten. (h. 62 cm) Het heeft van 1982-2020 in de Mariakapel-binnen gestaan. Kruisbeeld 130 cm, houten corpus 75 cm. Gekregen in oktober 2022, aan de stijl te zien uit Val Pusterlengo (Canisei) Italië. 5 In de bijsacristie houten kruis met houten corpus Houten kruisbeeld 106 cm, houten corpus 60 cm. 6 Zij-altaren 6.1 Zijaltaar (H. Familie) Zij-altaar H. Familie H. Familie (1921) Maria Tenhemelopneming Houten kruisbeeld H. Johannes de Doper (1921) Zijaltaar: het vroegere Maria- of St. Anna-altaar, zoals het opschrift “Sancta Maria, ora pro nobis” aangeeft. Het altaar is zoals de andere altaren in classicistische barok. Lodewijk XVI-voetstuk. Het is samen met het andere zijaltaar afkomstig uit de Munsterkerk te Roermond (ca. 1850). Het schilderij stelt Maria-ten-hemelopneming en is gerestaureerd in 2001. Het beeldje geheel boven is de H. Johannes de Doper (1921) en niet de H. Rochus zoals heel wat werken vermelden. Het houten kruis (corpus 36 cm hoog) is uit het laatste kwart van de 18de eeuw. Het houten beeld van de H. Familie (Jezus, Maria en Jozef) is gemaakt door Fa. J. Thissen en Zn. uit Roermond in 1921. Voor 1965 stond het beeld van Anna-ten-Drieën hier, zoals te zien op oude foto's. Anna-ten-Drieën is naar het andere zij-altaar (andere kant) verplaatst in 1965 toen hier het tabernakel geplaatst werd. Bij de plaatsing van het nieuwe altaar in 1998 is het tabernakel hier vervallen en is de H. Familie hier geplaatst. In de periode 1965-1998 stond het beeld van de H. Familie in de Mariakerk, op een tafeltje op de plaats van de achterste biechtstoel aan de oostzijde. 6.2 Zijaltaar (Anna-ten-Drieën) Anna-ten-Drieën. (ca 1480) (foto P. Sniekers) Anna-ten-Drieën-altaar. (begin de eeuw) Anna-ten-Drieën. (ca 1480) Kruisafname (begin 18de eeuw) 210 x 160 cm Houten kruisbeeld (19de eeuws) H. Joachim Beeld uit 1921. In dit monumentale barokke zij-altaar staat het beroemde beeld van Anna-ten-Drieën (= Jezus met zijn moeder Maria en zijn grootmoeder Anna). Het eikenhouten beeld is gemaakt omstreeks 1480. Het is het voornaamste werk van de zogenaamde Meester van Elsloo. De beelden van deze meester bevinden zich m.n. tussen Luik en Venlo, o.a. in Horst, Maaseik, Bocholt, Ellikom, Montfort, Roermond, Thorn en Wylre. Dit beeld is van al deze werken veruit het belangrijkste. Het is uit één blok eikenhout gesneden en meet 129 x 81,5 x 43 cm en weegt 80 kg. De polychromie is niet origineel maar dateert uit 1890 en is van de hand van Willem Houtermans uit Roermond. Er zit een nog oudere verflaag onder. Het schilderij van de kruisafname (210x160), net zoals het doek in het hoofdaltaar naar voorbeelden van de kruisafname door Rubens geschilderd, draagt het wapen van de schenkster: Adrienne van Rheede de Saesfeld, abdis van het klooster bij de Munsterkerk te Roermond van 1705-1728. De aanwezigheid van dit wapenschild geeft aan dat beide zij-altaren afkomstig zijn uit de Munsterkerk. Ze zijn behalve enkele toevoegingen in 1703-1728 vervaardigd. Het feit dat het altaar ontworpen lijkt te zijn om het Anna-ten-Drieën-beeld in zijn nis te bevatten ondersteunt de overlevering die beweert dat dat beeld uit deze kerk komt. Verder onderzoek heeft geleerd dat dit beeld samen met de beide zij-altaren en het Barbarabeeld inderdaad afkomstig is van de Munsterabdij in Roermond. Daar werden zij in 1849-1850 gekocht door het kerkbestuur van Elsloo. Kennelijk was de link naar Roermond die van Leonard Muyrers, metselaar en aannemer uit Roermond die in 1848 met de bouw van de St. Augustinuskerk bezig was. Het beeldje geheel boven is de H. Joachim, de vader van Maria (1921). Het doek is in 2001 gerestaureerd. Houten kruis met corpus, 19de eeuws (56 cm). 7 Trivia Voordeur met beslag Deur sacristie Het ijzeren beslag van alle buitendeuren, behalve dat van hoofdingang, is gemaakt door P. Heij in de smederij van het Veenpark, in Barger-Compascuum in augustus 2005. Ook het beslag van de zijdeur van de St. Jozefkerk is van de hand van P. Heij en in 2005 aangebracht. Een deel van de inventaris uit deze kerk is elders in opslag. U vindt deze onder Inventaris Mariakerk 8 Voetnoten